pod koniec lipca Minister Zdrowia Adam Niedzielski stwierdził, że spodziewa się szczytu letniej fali epidemii Covid‑19 w „okolicach połowy sierpnia”. W tym kontekście coraz częściej w mediach pojawiają się zapowiedzi przywrócenia sanitarnych rygorów, które zniesiono zaledwie kilka miesięcy temu.

Te prognozy wzbudzają w społeczeństwie dużo obaw i niepokoju. W roku 2021 Polska zajęła niechlubne pierwsze miejsce w liczbie nadmiarowych zgonów w Europie. Nasi prawnicy doskonale wiedzą, z jakimi dramatami mierzyły się wówczas polskie rodziny.

Do dziś reprezentujemy przed organami ścigania rodzinę mężczyzny, który zmarł na zawał serca, bo pracownicy służby zdrowia błędnie zinterpretowali objawy zawału jako symptomy Covid‑19 i nie udzielili mu na czas niezbędnej pomocy, okazując przy tym pacjentowi i jego rodzinie mnóstwo pogardy i obojętności. Dzięki uzyskaniu zgody wdowy, poniżej opiszę Pani szczegółowo tę przerażającą historię na której przykładzie widzimy, do jak patologicznych skutków mogą prowadzić sanitarne restrykcje i systemowy paraliż służby zdrowia.

Bronimy także fizjoterapeuty, który został zwolniony ze szpitala tylko dlatego, że nie chciał zaszczepić się przeciw Covid‑19 oraz lekarki, która będzie odpowiadać przed lekarskim sądem dyscyplinarnym za podpisanie listu otwartego lekarzy, wzywającego do rzetelnej debaty naukowej na temat strategii walki z pandemią.

Szereg podjętych i planowanych działań Ordo Iuris zmierza do tego, by reakcje na tę i inne choroby były racjonalne i opierały się na rzetelnej debacie naukowej, a nie na emocjach, cenzurowaniu debaty publicznej i bezkrytycznym podążaniu za rekomendacjami międzynarodowych gremiów, takich jak WHO i instytucje UE.

Z zespołem ekspertów od jesieni ubiegłego roku pracowaliśmy nad najszerszą w Polsce monografią naukową na temat prawnych, medycznych i gospodarczych skutków obostrzeń sanitarnych okresu pandemii. Zakończenie pracy i publikacja książki doskonale wpasowuje się w chwilę, gdy na nowo rozważane są epidemiczne regulacje.

Czas zastąpić emocje rzetelnym i naukowym podejściem, które pozwoli podjąć skuteczną i racjonalną reakcję na kolejną falę zakażeń koronawirusem, łącząc w sobie dbałość o zdrowie Polaków z poszanowaniem ich praw i wolności oraz świadomością gospodarczych skutków podejmowanych decyzji.

Wkrótce ukaże się także publikacja pokonferencyjna ze zorganizowanego w Akademii Kultury Społecznej i Medialnej w Toruniu sympozjum „Oblicza pandemii”. W dokumencie znajdzie się artykuł, w którym jasno wykazaliśmy, że walka z transmisją Covid‑19 nie może prowadzić do pogorszenia opieki medycznej nad pacjentami cierpiącymi na inne choroby.

Opracowujemy także projekt ustawy, która zagwarantuje konstytucyjne prawa osób wierzących, uniemożliwiając rządzącym ponowne zamknięcie kościołów w ramach pandemicznych restrykcji. Projekt zapewni wzmocnienie praw i wolności, potwierdzając jasne kryteria oceny pandemicznych obostrzeń.

Liczę na to, że dzięki Pani pomocy analizy, ekspertyzy i interwencje Ordo Iuris skutecznie przyczynią się do tego, że kolejny etap walki z rozprzestrzenianiem się choroby Covid‑19 nie będzie wiązał się z tak negatywnymi skutkami prawnymi, gospodarczymi i zdrowotnymi, dzięki czemu unikniemy nie tylko prawnego chaosu i pogłębiania kryzysu gospodarczego, ale też – przede wszystkim – ludzkich tragedii, których można byłoby uniknąć przy bardziej przemyślanej strategii walki z epidemią.

Obok ekspertów Ordo Iuris autorami rozdziałów monografii są wybitni specjaliści z zakresu ekonomii i medycyny, do których należą między innymi kardiolog dr Paweł Basiukiewicz, ekonomista dr Cezary Mech, biotechnolog i członek Zespołu Ekspertów ds. Bioetycznych KEP prof. Piotr Rieske, statystyk medyczny dr Marek Sobolewski, psychiatra prof. Łukasz Święcicki, immunolog dr Piotr Witczak, publicysta ekonomiczny dr Jakub Woziński czy specjalista z zakresu prawa podatkowego dr Tomasz Woźniak .

W prawnej części raportu poddaliśmy wnikliwej analizie przepisy covidowe, wskazując, że ich ciągła zmienność powodowała chaos prawny, podważając zaufanie obywateli do państwa. Potwierdziły to już sądy, wielokrotnie uznając przepisy pandemiczne za sprzeczne z Konstytucją i nieskuteczne. Nasi autorzy podkreślają, że każda interwencja władz państwowych w sferę praw i wolności obywatelskich gwarantowanych przez Konstytucję RP musi być tymczasowa, a nadzwyczajne środki nie mogą być trwałe. Przeanalizowaliśmy, za pomocą jakich mechanizmów państwa europejskie starały się przeciwdziałać transmisji Covid‑19. Przyglądamy się też polityce pandemicznej jako elementowi globalnego zarządzania i niepokojącego wzrostu znaczenia takich organizacji jak WHO.

Autorzy rozdziałów ekonomicznych monografii przeprowadzają szczegółowe wyliczenia na temat strat, jakie w trakcie pandemii poniosła polska gospodarka. Wskazują branże, które ucierpiały najbardziej oraz te, które najlepiej poradziły sobie w tym trudnym czasie. Z kolei rozdziały medycznej części monografii omawiają zagadnienia takie jak definicja pandemii, skuteczność interwencji niefarmaceutycznych w zwalczaniu Covid‑19, wpływ izolacji związanej z restrykcjami sanitarnymi na zdrowie psychiczne czy bezpieczeństwo, skuteczność oraz etyka procesu produkcji szczepień przeciw Covid‑19.

Chcemy, by polityka zwalczania epidemii w przyszłości nie przekraczała konstytucyjnych granic ingerencji w prawa i wolności obywatelskie. Dlatego pracujemy też obecnie nad projektem ustawy, której przyjęcie uniemożliwi wprowadzenie nieproporcjonalnych restrykcji sanitarnych.

W najbliższych tygodniach w ramach publikacji pokonferencyjnej z sympozjum „Oblicza pandemii” ukaże się nasz artykuł, w którym wskazujemy, że przeciwdziałanie epidemii nie może prowadzić do naruszania wartości konstytucyjnych oraz podejmowania nieproporcjonalnych do skali zagrożenia ingerencji w sferę wolności i praw człowieka.

Podkreślamy przy tym, że walka z transmisją Covid‑19 jest tylko jednym z obszarów systemu opieki zdrowotnej, który powinien być organizacyjnie i infrastrukturalnie przygotowany do udzielenia natychmiastowej i profesjonalnej pomocy medycznej zarówno pacjentom chorym na Covid‑19, jak i tym, którzy zmagają się z innymi problemami zdrowotnymi. Dlatego też polityka covidowa państwa nie może prowadzić do sytuacji, w której służba zdrowia nastawiona jest jedynie na zwalczanie epidemii, na czym cierpią osoby zmagające się z innymi dolegliwościami.

W grudniu 2021 r. zaniepokojona stanem leczącego się na nadciśnienie męża Pani Agata wezwała karetkę pogotowia. Ratownicy medyczni zaczęli swoją interwencje od pytania o to, czy pacjent jest zaszczepiony przeciwko Covid‑19, a gdy otrzymali odpowiedź negatywną, stali się dla małżeństwa oziębli, a wręcz pogardliwi. Po tym jak Pan Dariusz uzyskał pozytywny wynik testu antygenowego na obecność Covid‑19, pomimo przekazanej przez Panią Agatę informacji o kardiologicznych problemach męża, nie przeprowadzili dalszego wywiadu ani badania EKG, ograniczając się do osłuchania płuc, sprawdzenia pomiarów ciśnienia, saturacji oraz podania leku przeciwbólowego. Odjeżdżając, nie przekazali pacjentowi ani jego żonie żadnych zaleceń, sugerując jedynie kontakt z lekarzem rodzinnym, a na pytanie Pana Dariusza o to, jakie są jego rokowania, odpowiedzieli: „Albo Pan przeżyjesz, albo Pan umrzesz”.

Ponieważ stan mężczyzny pogarszał się, w nocy tego samego dnia Pani Agata wezwała pogotowie po raz drugi. Na miejsce przybyli ci sami ratownicy, którzy ponownie stwierdzili, że nie ma konieczności hospitalizacji pacjenta.

Nie mogąc uzyskać adekwatnej pomocy medycznej, wobec coraz bardziej pogarszającego się stanu zdrowia męża (Pan Dariusz miał wówczas temperaturę ciała 32 °C), zrozpaczona żona w nocy sama zawiozła go do Szpitalnego Oddziału Ratunkowego, który nie chciał przyjąć pacjenta, twierdząc, że placówka nie jest przeznaczona dla chorych na Covid‑19. W tym czasie Pan Dariusz dosłownie „jęczał z bólu”, głośno wołając o pomoc na szpitalnym parkingu. Jednak nikt nie reagował.

Zrozpaczona żona o własnych siłach „zaciągnęła” go do szpitala, gdzie Pan Dariusz przez 40 minut, osuwając się na krześle, wołał o pomoc. Jeden z medyków obserwując całą sytuację, powiedział „wytrzymał Pan tyle, to teraz też Pan wytrzyma”. Na miejscu był także ratownik z karetki, który jako pierwszy przybył do domu. Także i on nie reagował i spokojnie obserwował rozgrywający się przy wejściu do szpitala dramat, paląc jednocześnie papierosa.

Pomimo usilnych nalegań Pani Agaty, badanie EKG przeprowadzono dopiero, gdy pracownik SOR zauważył, że mężczyzna sinieje. Wtedy też stwierdzono, że Pan Dariusz ma zawał serca. Umierający pacjent (już po badaniu EKG i zdiagnozowanym zawale serca!) musiał czekać długie 20 minut na przybycie lekarza. W tym czasie dostał drgawek, a aparatura, do której był podłączony, bezskutecznie włączała alarm. Pan Dariusz umierał na oczach żony, która wspomina, jak po jego policzkach spływały łzy. Kobieta błagała, aby ktoś z personelu przyszedł do jej męża z pomocą. Odpowiedzią była głucha cisza… Lekarz pojawił się przy pacjencie dopiero w momencie, w którym potrzebna już była reanimacja. Mężczyzna zmarł.

Ten jeden tylko z wielu przypadków ukazuje bezprecedensową skalę zaniedbań do jakich dochodziło w związku z epidemią COVID‑19. Reprezentując żonę i dzieci zmarłego, złożyliśmy do prokuratury zawiadomienie o możliwości popełnienia przestępstwa, domagając się wyjaśnienia sprawy oraz ukarania osób, których błędne decyzje lub opieszałość doprowadziły do niewyobrażalnego dramatu.

Chcąc wykorzystać całkowicie dostępne środki prawne złożyliśmy również do Rzecznika Praw Pacjenta wniosek o wszczęcie postępowania wyjaśniającego. Wykazaliśmy w nim, że w opisywanej sprawie doszło do naruszenia podstawowych praw pacjenta – w tym prawa do natychmiastowego udzielenia świadczeń zdrowotnych w sytuacji bezpośredniego zagrożenia życia oraz prawa do tego, aby świadczenia medyczne były udzielane z należytą starannością i uwzględnieniem zasad etyki zawodowej. Na nasz wniosek, Rzecznik wszczął postępowanie i wystąpił do szpitala o wydanie dokumentacji medycznej oraz złożenie wyjaśnień. Obecnie w Biurze Rzecznika Praw Pacjenta toczy się w tej sprawie postępowanie, w którym przesłane przez szpital dokumenty i wyjaśnienia poddawane są wnikliwej analizie specjalistów.

Jesienią 2021 r. stale podnoszący swoje kompetencje zawodowe fizjoterapeuta, wobec którego pracy nigdy nie wysuwano żadnych zastrzeżeń, został poinformowany, że z powodu niezaszczepienia przeciw Covid‑19 będzie mógł realizować świadczenia medyczne jedynie na oddziale rehabilitacyjnym. Na mężczyznę nałożono też obowiązek regularnego (średnio dwa razy w tygodniu) poddawania się testowi antygenowemu przeciw Covid‑19.

Pracodawca wielokrotnie próbował nakłonić go do zaszczepienia, grożąc nawet przeniesieniem do ekipy sprzątającej placówkę medyczną w godzinach nocnych, a ostatecznie pod koniec lutego fizjoterapeuta otrzymał po prostu wypowiedzenie.

Reprezentując mężczyznę, złożyliśmy przeciwko szpitalowi pozew do sądu pracy. Domagamy się w nim przywrócenia medyka do pracy na warunkach sprzed zwolnienia oraz wypłaty przez pracodawcę odpowiedniego odszkodowania za naruszenie zasady równego traktowania i niedyskryminacji w zatrudnieniu.

Reprezentując obwinioną w postępowaniu wyjaśniającym, przygotowaliśmy odpowiedź na zarzuty Naczelnego Rzecznika Odpowiedzialności Zawodowej. Podkreśliliśmy w niej, że wszczęcie postępowania wobec lekarza, który podpisał się pod listem otwartym, petycją czy apelem narusza Konstytucję RP, która zapewnia każdemu obywatelowi „wolność wyrażania swoich poglądów” oraz prawo do składania „petycji, wniosków i skarg w interesie publicznym”.

W naszej odpowiedzi przedstawiliśmy szereg wniosków dowodowych, do których należały między innymi ekspertyzy biegłych profesorów medycyny. Niestety Naczelny Rzecznik Dyscypliny Zawodowej oddalił powyższe wnioski. O jego nastawieniu do sprawy dobitnie świadczy to, że przez pewien czas uniemożliwiał obwinionej lekarce oraz reprezentującym ją prawnikom Ordo Iuris realne zapoznanie się z aktami sprawy, odbierając jej tym samym prawo do obrony, z którego nie można korzystać bez dokładnego zapoznania się z całym materiałem postępowania. Zamiast udzielenia zwyczajnej w podobnych postępowaniach zgody na zrobienie bezpłatnej fotokopii dokumentów, początkowo wyrażono zgodę jedynie na płatne wykonanie kopii liczących kilka tysięcy stron akt w cenie złotówki za każdą stronę. Ostatecznie po oddaleniu wszystkich wniosków dowodowych zgłoszonych przez obronę, Rzecznik zamknął postępowanie i skierował wniosek o ukaranie lekarki przez sąd dyscyplinarny. Teraz nasi prawnicy będą reprezentować kobietę w postępowaniu dyscyplinarnym, do samego końca broniąc zagwarantowanej konstytucyjnie wolności słowa.

Kilka tygodni temu po pomoc do prawników Ordo Iuris zgłosili się również przedstawiciele stowarzyszenia lekarzy, których publiczne wypowiedzi o Covid‑19 i sposobach przeciwdziałania epidemii stały się przyczyną wszczęcia podobnych postępowań dyscyplinarnych. Obecnie analizujemy przekazane nam akta ponad 100 spraw.

Wydanie naszej monografii covidowej może stanowić wielki przełom w polskiej debacie na temat pandemii. Aby tak się stało, publikacja musi zostać wypromowana i szeroko rozpowszechniona. Na wszystkie działania promocyjne potrzebujemy 5 000 zł. Dzięki Pani wsparciu rzetelne wyniki badań naukowych będą mogły przebić się do świadomości wielu Polaków.

Kolejne 5 000 zł. będziemy musieli przeznaczyć na projekt ustawy, która zagwarantuje podstawowe prawa i wolności osobom wierzącym w obliczu wzrostu zachorowań na Covid‑19.

Reprezentowanie rodziny mężczyzny, który zmarł w Szpitalnym Oddziale Ratunkowym, nie doczekawszy się adekwatnej pomocy medycznej, wymaga wielogodzinnego zaangażowania naszych najbardziej doświadczonych prawników, czego koszt nie jest mniejszy niż 12 000 zł.

Na reprezentowanie przed sądem pracy fizjoterapeuty zwolnionego ze szpitala za odmowę zaszczepienia przeciw Covid‑19 musimy przeznaczyć nie mniej niż 10 000 zł. Co najmniej 8 000 zł potrzebujemy na kontynuowanie postępowania w sprawie lek. Ewy Wendrowskiej, która jest szykanowana za podpisanie listu otwartego środowiska medycznego do władz RP. Zwyciężając w tych sprawach, obronimy wolność słowa, sumienia oraz swobodę debaty naukowej.

Dlatego bardzo Panią proszę o wsparcie Instytutu kwotą 30 zł, 50 zł, 100 zł lub dowolną inną, dzięki czemu będziemy mogli konsekwentnie dbać o to, by stanowione w Polsce prawo była racjonalne i precyzyjne, a osobom, których prawa zostały naruszone, przywrócono poczucie elementarnej sprawiedliwości.

chciałybyśmy dziś opowiedzieć Panu o bardzo ciekawej konferencji, którą zorganizowałyśmy w Płocku we współpracy z tamtejszymi rodzicami. Dotyczyła ona edukacji domowej — tematu tak bardzo zbieżnego z misją Konfederacji Kobiet.

Zaproszone mamy podzieliły się mnóstwem bardzo interesujących przemyśleń i anegdot, z których choć część chciałybyśmy pokrótce Panu przybliżyć.

Być może edukacja domowa to dla Pana zupełnie nieznany temat. Łatwo wtedy o krzywdzące stereotypy. Po to właśnie było to spotkanie — by przedstawić prawdziwe oblicze nauczania domowego. Od kuchni, zza kulis, w praktyce!

Cieszymy się, bo zainteresowanie tą formą nauki cały czas rośnie. Same byłyśmy zaskoczone, w jak szybkim tempie! Proszę sobie wyobrazić, że obecnie w domu uczy się aż blisko 19 tysięcy dzieci i młodzieży. To oczywiście kropla w morzu, jeśli spojrzy się na ogólną liczbę 4,7 mln uczniów, ale porównując te dane do poprzednich lat, widać rekordowy skok.

Dlaczego zaproszone mamy wraz ze swoimi mężami wybrały tę wciąż nietypową ścieżkę? Ile rodzin, tyle motywacji!

Bez wątpienia niebagatelną rolę we wzroście zainteresowania edukacją domową odegrały obostrzenia związane z pandemią, które zamknęły dzieci w domu i przykuły je do ekranów na długie godziny. Z badań Fundacji Edukacji Zdrowotnej i Psychoterapii wynika, że w czasie nauki zdalnej dzieci spędzały przed komputerami średnio aż 9 godzin dziennie! To więcej niż etat! Wielu rodzicom się to nie podobało, zwłaszcza że taka nauka często przynosiła mizerne efekty i tak większość materiału dzieci musiały opanować z rodzicami.

— Ale nawet abstrahując od pandemii, proszę zauważyć, że rodzice posyłający dzieci do szkoły też uczą je w domu: muszą nadrobić materiał, odrobić pracę domową, przypilnować, by dziecko nauczyło się do klasówki — wskazywała Zuzanna Zarzycka. — Niejednokrotnie przeciąga się to do późnego wieczora i na bycie razem czy cokolwiek innego nie starcza już czasu. A to przecież takie ważne, by rodzina mogła spędzać ze sobą czas. Po prostu!

Ewa Zaręba wyjaśniała z kolei, że choć początkowo w ogóle nie zakładała takiego scenariusza dla swojej rodziny, na jej decyzję kluczowy wpływ miały słowa ks. Grzegorza Śniadocha, które przeczytała na stronie białostockiego duszpasterstwa: Obowiązkiem, naturalnym prawem i pierwszym zadaniem małżonków jest wychowanie potomstwa dla chwały Bożej. Nauczanie dzieci w domu rodzinnym, tak jak to się odbywało przez całe wieki jest sposobem, aby prawdziwa radość i pokój powróciły do naszych rodzin.

Natomiast dla Sylwii Jabs, która o edukacji domowej dowiedziała się z artykułu w „Gościu Niedzielnym”, bardzo ważna była ochrona ich dzieci przed seksualizacją. — Gdy nasze najstarsze dziecko szło do szkoły, wybuchła jedna z pierwszy afer związanych z wulgarną edukacją seksualną — wspominała prelegentka. Małżonkowie nie chcieli, by ich dzieci były karmione treściami, które są sprzeczne z ich systemem wartości, a trud włożony w wychowanie był niweczony.

— A ja po prostu nie lubię rano wstawać — tak pół żartem pół serio skwitowała Magda Karpienia. A już bardziej na poważnie podkreślała wolność, którą daje nauczanie w domu. Elastyczność i brak presji sprzyjają nauce i rozwojowi zainteresowań.

Obok powodów religijnych, wychowawczych i rodzinnych ważne, choć nie kluczowe, są też względy edukacyjne. W szkole każdy przedmiot jest równie ważny i dziecko musi nad nim pracować, by dostać jak najlepsze oceny, zaliczyć kartkówki, sprawdziany, odpytywanie przy tablicy. Często na to, co jest dla niego naprawdę interesujące, zwyczajnie brakuje czasu. Odwrotnie jest podczas nauki w domu. Dziecko po prostu ma czas, by się uczyć!

I rzeczywiście — z wypowiedzi mam wynikało, że młodsze dzieci, które dopiero uczą się czytać, pisać i liczyć, lepiej odnajdują się w ustalonym rytmie i pewnej dyscyplinie. Ale starsze dzieci właściwie uczą się same. Mole książkowe ciągnie do książek, umysły ścisłe do rachunków, łamigłówek, zadań.

— U nas nauka zawsze zaczyna się od historii, bo moje dzieci ją po prostu uwielbiają — opowiadała Sylwia Jabs. — Uczą się blokami. Materiał z danej klasy dla dwóch przedmiotów przerabiają w dwa-trzy miesiące, potem zdają egzamin, a następnie biorą się za kolejne przedmioty.

— To my, rodzice, musimy się „odszkolnić”, wyjść ze schematycznego myślenia o nauce. Moje dzieci na jednej, dwóch wędrówkach z mężem po lesie potrafią poznać program jednej klasy z przyrody czy biologii — wskazywała Magda Karpienia, która wraz z mężem prowadzi inicjatywę „Czas na las”. —Trzeba zmienić również sposób myślenia o szkolnym ocenianiu. Gdy zrozumiałam, że traktowałam oceny na egzaminach moich dzieci jako sprawdzian mnie samej, moich kompetencji jako matki, odpuściłam i teraz w ogóle nie zwracamy z mężem uwagi na oceny dzieci.

Mamy zaproszone do udziału w konferencji podkreślały, że zdają sobie sprawę, że edukacja domowa nie jest dla każdego, ale sprawdza się w przypadku ich rodzin. Zwłaszcza że i szkolne życie potrafi być wcale nie mniej trudne i wymagające.

— Czasami, w chwilach kryzysu, gdy było mi ciężko i chciałam zrezygnować, zawsze tak się jakoś układało, że zupełnie przypadkiem rozmawiałam z jakąś koleżanką, która żaliła mi się na problemy, z którymi mierzą się jej dzieci w szkole — mówiła Sylwia Jabs. To za każdym razem umacniało ją w powziętej decyzji.

Nie zabrakło również bardzo ważnego pytania: o kontakty społeczne. To istotne zwłaszcza dziś, gdy podwórka świecą pustkami. Jednak i to okazało się nie być problemem, zwłaszcza w rodzinach wielodzietnych, gdzie nie da się narzekać na brak towarzystwa. Mamy podkreślały, że ich dzieci mają kontakt z rówieśnikami podczas licznych zajęć dodatkowych, takich jak harcerstwo, skauting, sporty walki, tańce itp. Są to wartościowe znajomości, zawierane z wyboru, a nie z przypadku. A dzięki nauce w domu, które zajmuje o wiele mniej godzin niż nauka w szkole, mają czas i na kolegów, i na rozwój swoich pasji.

Włączenie się w organizację konferencji było możliwe dzięki naszym Darczyńcom, którym jeszcze raz serdecznie dziękujemy ale też na koniec tego listu chcemy prosić Pana o wsparcie.

Aby tego typu konferencje i wszystkie przedsięwzięcia, które planujemy, by promować kobiecość, macierzyństwo i kulturę poświęcenia, tak bardzo zapomnianą we współczesnym świecie, miały szansę urzeczywistnienia, potrzebujemy środków finansowych. Im więcej ich będzie, tym większy zasięg będą miały nasze działania zmierzające do tego, by przywrócić właściwie rozumianej kobiecości należne jej miejsce w społeczeństwie. Liczymy na Pana pomoc!

Łączymy wyrazy szacunku