(Mt 2,1-12)
Gdy Jezus narodził się w Betlejem w Judei za panowania króla Heroda, oto Mędrcy ze Wschodu przybyli do Jerozolimy i pytali: „Gdzie jest nowo narodzony król żydowski? Ujrzeliśmy bowiem Jego gwiazdę na Wschodzie i przybyliśmy oddać Mu pokłon”. Skoro usłyszał to król Herod, przeraził się, a z nim cała Jerozolima. Zebrał więc wszystkich arcykapłanów i uczonych ludu i wypytywał ich, gdzie ma się narodzić Mesjasz. Ci mu odpowiedzieli: „W Betlejem judzkim, bo tak napisał prorok: A ty, Betlejem, ziemio Judy, nie jesteś zgoła najlichsze spośród głównych miast Judy, albowiem z ciebie wyjdzie władca, który będzie pasterzem ludu mego, Izraela”. Wtedy Herod przywołał potajemnie Mędrców i wypytał ich dokładnie o czas ukazania się gwiazdy. A kierując ich do Betlejem, rzekł: „Udajcie się tam i wypytujcie starannie o Dziecię, a gdy Je znajdziecie, donieście mi, abym i ja mógł pójść i oddać Mu pokłon”. Oni zaś wysłuchawszy króla, ruszyli w drogę. A oto gwiazda, którą widzieli na Wschodzie, szła przed nimi, aż przyszła i zatrzymała się nad miejscem, gdzie było Dziecię. Gdy ujrzeli gwiazdę, bardzo się uradowali. Weszli do domu i zobaczyli Dziecię z Matką Jego, Maryją; upadli na twarz i oddali Mu pokłon. I otworzywszy swe skarby, ofiarowali Mu dary: złoto, kadzidło i mirrę. A otrzymawszy we śnie nakaz, żeby nie wracali do Heroda, inną drogą udali się do ojczyzny.

Pokłon Mędrców ze Wschodu złożony Dziecięciu Jezus, opisywany w Ewangelii przez św. Mateusza (Mt 2, 1-12), symbolizuje pokłon świata pogan, wszystkich ludzi, którzy klękają przed Bogiem Wcielonym. To jedno z najstarszych świąt w Kościele.

Trzej królowie być może byli astrologami, którzy ujrzeli gwiazdę – znak narodzin Króla. Jednak pozostanie tajemnicą, w jaki sposób stała się ona dla nich czytelnym znakiem, który wyprowadził ich w daleką i niebezpieczną podróż do Jerozolimy. Herod, podejmując ich, dowiaduje się o celu podróży. Podejrzewa, że narodził się rywal. Na podstawie proroctwa w księdze Micheasza (Mi 5, 1) kapłani jako miejsce narodzenia Mesjasza wymieniają Betlejem. Tam wyruszają Mędrcy. Odnajdując Dziecię Jezus, ofiarowują Mu swe dary. Otrzymawszy we śnie wskazówkę, aby nie wracali do Heroda, udają się do swoich krajów inną drogą.

Uroczystość Objawienia Pańskiego należy do pierwszych, które uświęcił Kościół. Na Wschodzie pierwsze jej ślady spotykamy już w III w. Tego właśnie dnia obchodził Kościół grecki święto Bożego Narodzenia, ale w treści znacznie poszerzonej: jako uroczystość Epifanii, czyli zjawienia się Boga na ziemi w tajemnicy wcielenia. Na Zachodzie uroczystość Objawienia Pańskiego datuje się od końca IV w. (oddzielnie od Bożego Narodzenia).
W Trzech Magach pierwotny Kościół widzi siebie, świat pogański, całą rodzinę ludzką, wśród której zjawił się Chrystus, a która w swoich przedstawicielach przychodzi z krańców świata złożyć Mu pokłon. Uniwersalność zbawienia akcentują także: sama nazwa święta, jego wysoka ranga i wszystkie teksty liturgii dzisiejszego dnia.

Kiedy Magowie przybyli do Syna Bożego? Z całą pewnością po ofiarowaniu Go w świątyni. Według relacji Ewangelisty, że Herod kazał wymordować dzieci do dwóch lat, wynika, iż Magowie przybyli do Betlejem, kiedy Chrystus miał co najmniej kilka miesięcy, a może nawet ponad rok. Magowie nie zastali Jezusa w stajni; św. Mateusz pisze wyraźnie, że gwiazda stanęła nad „domem” (Mt 2, 11). Było w nim jednak bardzo ubogo. A jednak Mędrcy „upadli przed Nim na twarz i oddali Mu pokłon”. Padano na twarz w owych czasach tylko przed władcami albo w świątyni przed bóstwami. Magowie byli przekonani, że Dziecię jest przyszłym królem Izraela.
Według podania, które jednak trudno potwierdzić historycznie, Magowie mieli powrócić do swojej krainy, a kiedy jeden z Apostołów głosił tam Ewangelię, mieli przyjąć chrzest. Legenda głosi, że nawet zostali wyświęceni na biskupów i mieli ponieść śmierć męczeńską. Pobożność średniowieczna, która chciała posiadać relikwie po świętych i pilnie je zbierała, głosi, że ciała Trzech Magów miały znajdować się w mieście Savah (Seuva). Marco Polo w podróży na Daleki Wschód (wiek XIII) pisze w swym pamiętniku: „Jest w Persji miasto Savah, z którego wyszli trzej Magowie, kiedy udali się, aby pokłon złożyć Jezusowi Chrystusowi. W mieście tym znajdują się trzy wspaniałe i potężne grobowce, w których zostali złożeni Trzej Magowie. Ciała ich są aż dotąd pięknie zachowane cało tak, że nawet można oglądać ich włosy i brody”.
Identyczny opis zostawił także bł. Oderyk z Pordenone w roku 1320. Jednak legenda z wieku XII głosi, że w wieku VI relikwie Trzech Magów miał otrzymać od cesarza z Konstantynopola biskup Mediolanu, św. Eustorgiusz. Do Konstantynopola zaś miała je przewieźć św. Helena cesarzowa. W roku 1164 Fryderyk I Barbarossa po zajęciu Mediolanu za poradą biskupa Rajnolda z Daszel zabrał je z Mediolanu do Kolonii, gdzie umieścił je w kościele św. Piotra. Do dziś w katedrze kolońskiej za głównym ołtarzem znajduje się relikwiarz Trzech Króli, arcydzieło sztuki złotniczej.

Od XV/XVI w. w kościołach poświęca się dziś kadzidło i kredę. Kredą oznaczamy drzwi na znak, że w naszym mieszkaniu przyjęliśmy Wcielonego Syna Bożego. Piszemy na drzwiach litery K+M+B, które mają oznaczać imiona Mędrców lub też mogą być pierwszymi literami łacińskiego zdania: (Niech) Chrystus mieszkanie błogosławi – po łacinie:

Zwykle dodajemy jeszcze aktualny rok.

Król Jan Kazimierz miał zwyczaj, że w uroczystość Objawienia Pańskiego składał na ołtarzu jako ofiarę wszystkie monety bite w roku ubiegłym. Święconym złotem dotykano całej szyi, by uchronić ją od choroby. Kadzidłem okadzano domy i obory, a w nich chore zwierzęta. Przy każdym kościele stały od świtu stragany, na których sprzedawano kadzidło i kredę. Zwyczaj okadzania ołtarzy spotykamy u wielu narodów starożytnych, także wśród Żydów (Wj 30, 1. 7-9; Łk 1). W Biblii jest mowa o kadzidle i mirze 22 razy. Mirra to żywica drzewa Commiphore, a kadzidło – to żywica z różnych drzew, z domieszką aromatów wszystkich ziół. Drzew wonnych, balsamów jest ponad 10 gatunków. Rosną głównie w Afryce (Somalia i Etiopia) i w Arabii Saudyjskiej.
W dawnej Polsce w domach pod koniec obiadu świątecznego roznoszono ciasto. Kto otrzymał ciasto z migdałem, był królem migdałowym. Dzieci chodziły po domach z gwiazdą i śpiewem kolęd, otrzymując od gospodyni „szczodraki”, czyli rogale. Śpiewało się kolędy o Trzech Królach. Czas od Bożego Narodzenia do Trzech Króli uważano tak dalece za święty, że nie wykonywano w nim żadnych ciężkich prac, jak np.: młocki, mielenia ziarna na żarnach, kobiety przerywały przędzenie.

W ikonografii od czasów wczesnochrześcijańskich Trzej Królowie są przedstawiani jako ludzie Wschodu w barwnych, częstokroć perskich szatach. W X wieku otrzymują korony. Z czasem w malarstwie i rzeźbie rozwijają się różne typy ikonograficzne Mędrców.

Komentarze do poszczególnych czytań przygotowane przez Bractwo Słowa Bożego

Komentarz do pierwszego czytania

Jerozolima jest jedynym w swoim rodzaju miejscem na całej ziemi. Jako święte miasto jest czczona przez Żydów, muzułmanów i chrześcijan. W czasach starożytnego Izraela była to stolica zarówno polityczna jak i religijna. Jednakże chrześcijańskie znaczenie Jerozolimy przekracza rozumienie wyłącznie terytorialne. W historii zbawienia Jerozolima przeżywała różne sytuacje polityczne. Była wiele razy najeżdżana przez wrogów, a w niej samej dokonywały się podziały Narodu Wybranego. W Pismach Prorockich i Psalmach widać ogromną tęsknotę, by powrócić do niej z wygnania.
Wizja proroka Izajasza przedstawia ponadczasowy wymiar chwały Świętego Miasta. Jerozolima staje się centrum całego świata a nawet historii. Wszystkie królestwa ziemskie są zwrócone ku temu jednemu miastu. Odczytanie tego fragmentu w kontekście dzisiejszej uroczystości jeszcze wyraźniej podkreśla, jak przełomowym punktem historii było narodzenie Jezusa. Cała troska o Miasto Święte powinna teraz być przeniesiona na Nowonarodzonego!
W życiu ziemskim Jezusa Jerozolima pełniła bardzo ważne znaczenie. W Ewangelii według św. Łukasza szczególnie widać, jak Jego życie skupione jest na Świętym Mieście. W niej zostaje przedstawiony jako dziecię (Łk 2, 22-38), do niej ciągle się zbliża w swojej wędrówce i w końcu w niej oddaje swoje życie. Również w niej rozpoczyna się życie wspólnoty Kościoła.
Chrystus, który objawia się w Świętym Mieście, przynosi światłość. Przez Niego Jerozolima nabiera nowego blasku. Staje się przepełniona Bożą obecnością i staje się również zapowiedzią nieskończonej chwały Bożej w wieczności.

Komentarz do psalmu

Najznakomitszym okresem w historii starożytnego Izraela były czasy monarchii. Bliskowschodnie państwo najbardziej rozwinęło się w XI-X w. przed Chrystusem, kiedy rządy sprawowali Saul, następnie Dawid i na końcu Salomon.
Kontekst historyczny jest bardzo ważny, by zrozumieć przedstawioną w psalmie ideę Królestwa Bożego. Psalm przedstawia opis idealnego Królestwa, które zaprowadzi dopiero posłany przez Boga Mesjasz. Autor psalmu, ukazując Królestwo Boże, czerpie inspirację ze znanego mu Królestwa Izraela. Widząc znakomitość i wielkość Izraela, przedstawia analogicznie zapowiedź Królestwa Bożego. Śpiewany psalm jest opisem tego, czym ma się charakteryzować Królestwo wprowadzone przez Mesjasza. Dzisiejsza uroczystość pokazuje, że objawionym Mesjaszem jest Jezus Chrystus, który przez swoje przyjście na świat rozpoczyna i zapowiada Królestwo Boże.

Komentarz do drugiego czytania

Święty Paweł w swojej misji, którą otrzymał od Jezusa Chrystusa, został posłany zarówno do Żydów jak i pogan. Jego działalność była skupiona na przekazaniu Żydom dobrej nowiny o Zbawicielu. Żydzi w dużej części nie byli chętni do przyjmowania jego nauki. Apostoł wielokrotnie był wtrącany do więzienia. Warto dodać, że List do Efezjan jest jednym z czterech, które napisał, będąc w niewoli. Natomiast misja wśród pogan nie spotkała się z tak dużym odrzuceniem. Poganie często chętniej przyjmowali Ewangelię, ponieważ nie byli owładnięci swoimi schematami objawienia się Mesjasza.
Dzisiejszy fragment pokazuje nowość nauczania Jezusa Chrystusa. Dobra nowina o zbawieniu nie jest przekazana tylko Żydom, ale jest skierowana do wszystkich ludzi. Dzisiaj jest to dla nas oczywiste, ale w pierwszych latach Kościoła tak nie było. Chrześcijaństwo niekiedy było uważane za żydowską sektę. Św. Paweł opisuje otrzymaną przez Boga łaskę, dzięki której pojmuje, że Ludem Bożym są także poganie. Dla Żydów trudne było do zrozumienia, że wszyscy są równouprawnieni do udziału w Kościele. Poganie przez nawrócenie stają się uczestnikami wszystkich Bożych obietnic, które były zapowiadane.
Niekiedy może na nas przyjść pokusa ekskluzywizmu. Wydaje nam się, że sami lepiej wiemy, kto jest godny dostąpić udziału w Ludzie Bożym. Kierując się wyłącznie ludzką sprawiedliwością, możemy z niechęcią podchodzić do Bożego zamysłu zbawienia. Warto się dziś zastanowić, czy tak często używane pojęcie „mój Kościół”, nie zamyka nas na uniwersalność Ewangelii.

Komentarz do Ewangelii

Oddany przez mędrców pokłon oraz złożone dary wskazują na królewską godność Jezusa. Jednakże Jego Królestwo jest zupełnie inne niż ziemskie królestwa. Już przyjście przybyszów ze Wschodu i towarzyszące temu wydarzenia pokazują, czym będzie charakteryzowało się Królestwo Boże.
Joseph Ratzinger w swoim słynnym dziele „Jezus z Nazaretu” przytacza kilka słów i znaków, które już w małym nowonarodzonym Jezusie ukazują charakterystyczne cechy Jego misji. Podczas spotkania mędrców z Herodem przybysze pytają o miejsce, gdzie znajduje się „król żydowski”. Ratzinger zauważa, że nie jest to typowe określenie używane w środowisku żydowskim, gdzie raczej mówiono by o królu Izraela. W Ewangeliach określenie „król żydowski” pada wyłącznie z ust pogan. Używa go Piłat w czasie procesu Jezusa i w inskrypcji na krzyżu. W jakimś stopniu już w tym momencie pojawia się zapowiedź Krzyża, który jest organicznie złączony z królestwem Jezusa. Innym zaskakującym faktem jest poruszenie całej Jerozolimy. Przerażenie Heroda jest oczywiste, ponieważ pojawia się ktoś, kto może zagrozić jego władzy. Natomiast poruszenie całego miasta nie jest tak łatwe do zrozumienia. Należy połączyć to wydarzenie z wjazdem Jezusa do Jerozolimy przed Jego Męką. Wtedy również nastąpiło poruszenie całego miasta. Królewskość Jezusa wyrażają także dary złożone przez mędrców. Te dary w oczywisty sposób nie były potrzebne Świętej Rodzinie w codziennym życiu. Mają natomiast za zadanie ukazać kolejno: złoto – królewską godność Jezusa, kadzidło – synostwo Boże, mirra – tajemnicę męki. Mirra była użyta jako jeden ze środków do namaszczenia Ciała Chrystusa po śmierci przez Nikodema. Jednakże, mirra zapowiada także pokonanie śmierci. Ratzinger zauważa, że kiedy kobiety w poranek wielkanocny przyszły do grobu namaścić Jego Ciało, On już zmartwychwstał.
Dzisiejsza uroczystość zaprasza mnie do odkrywania tajemnic życia Jezusa. Nie można w wierze zatrzymać się wyłącznie na zachwycie nad Nowonarodzonym, ale przyjąć tajemnicę całego Jego życia.

Komentarze zostały przygotowane przez Jakuba Zinkowa kleryka V roku WMSD w Warszawie